Ontrafelen kwetsbare kademuren in Utrecht

11.08.22

Zeven bijzondere topics uitgelicht


De Utrechtse werven zijn uniek. Nergens in de wereld zijn de grachten zo opgebouwd als in deze historische stad. Dus toen bleek dat de kades op veel plekken kwetsbaar waren, besloot de gemeente dat er moest worden ingegrepen. Lees hoe dit gebeurt met de precisie van een Zwitsers uurwerk en uitmondt in zeven bijzondere thema’s.

Wie is er niet bekend met de Oudegracht en de Kromme Nieuwegracht? Toeristische trekpleisters in de binnenstad van Utrecht. Als we het over de Utrechtse grachten hebben zijn er verschillende soorten muren te onderscheiden. Van wal- en kademuren tot kluis- en werfmuren. Veel van deze binnenstedelijke assets zijn al meer dan 100 jaar oud. Dit maakt ze bijzonder, maar ook erg kwetsbaar. Want door het toenemende en intensieve gebruik van de kademuren en bruggen is niet meer te zeggen of deze nog wel goed functioneren.

Voor deze kwetsbare binnenstad heeft de gemeente Utrecht het Programma Wervengebied in het leven geroepen die schade aan dit erfgoed moet voorkomen. Hiervoor zijn de funderingen van de wal- en kluismuren onderzocht. Daarbij is bij sommige muren geconstateerd dat de muren niet meer voldoende op zand rusten. Er zijn direct tijdelijke maatregelen genomen om schade aan het erfgoed te voorkomen. De resultaten van de onderzoeken worden gebruikt voor de programmering van het programma Wervengebied.

Aan RPS en duikbedrijf Hercules de taak het inspectiewerk van de kades en het funderingsonderzoek binnen de raamovereenkomst op te pakken. Wat maakt dit project zo uniek? We belichten zeven bijzondere topics.

Cultuurhistorisch erfgoed in het wervengebied

Naast de Domtoren zijn de wal- en kluismuren hét symbool van Utrecht. Hier zijn ze in Utrecht zuinig op. Een van de bekendste eyecatchers is de Oudegracht dat op de UNESCO werelderfgoed staat. Voor kunstwerkinspecteur Raymon van Hal van RPS is het bijzonder om dagelijks oog in oog te staan met dit cultuurhistorisch erfgoed. “Het geeft energie om in zo’n levendige hotspot mee te werken aan het inspecteren van deze wereldberoemde binnenstedelijke kademuren.”

Iets verder naar het westen bevindt zich onder meer de Leidseweg met de Abel Tasmanbrug en Jan Pieterszoon. Het zijn stalen ophaalbruggen met een houten dek. Omringd door karakteristieke woonboten. Op de kade domineert een 650 meter lang monumentaal leuningwerk.

Voor inspecteur Michiel de Vroome van RPS zijn dit de krenten uit de pap. “Het is een bijzondere leuning die de gemeente in originele staat wil behouden. Voor de gemeente reden om hier een diepgaander onderzoek aan te wijden. Van coatinginspectie en laboratoriumonderzoek tot staaldiktemetingen en hechtsterkteproeven.”

RPS-e-zine-impressie-gracht
Impressie van de Oudegracht die op de UNESCO werelderfgoedlijst staat.

Keur aan materiaal en onderzoek

Staal, coating, hout, beton en metselwerk. De inspecteurs kunnen hun hart ophalen als het gaat om de verschillende soorten te inspecteren materialen. Neem de betonnen damwanden. Of de houten funderingspalen, kespen en vloerhout bij onder meer de Oudegracht en de Kromme Nieuwegracht.

Kunstwerkinspecteur Djurre van der Burg van RPS vertelt: “Het is leuk om zo’n constructie van a tot z beet te pakken. Zo is met dijkbedrijf Hercules in de binnenstad heel de fundering in kaart gebracht en ingemeten. Hiervoor zijn er eerst inspectieputten onder water gezogen. Uit het funderingshout zijn monsters genomen en in het laboratorium geanalyseerd.”

RPS-e-zine-rov-utrecht-kademuren
Ook de Drift ontkwam niet aan een viertal scherpe ogen bij de inspectie van het metselwerk.

Mix van ingenieurs en beroepsduikers

De samenwerking van een ingenieursbureau met een duikbedrijf zorgt letterlijk en figuurlijk voor diepgang. De duikers van Hercules voeren de onderwaterinspecties uit. RPS regisseert, verifieert, controleert en rapporteert.

Projectleider Michel de Vré van RPS legt uit:  “Als het duikteam met de resultaten boven water komt, verifieert onze inspecteur de gegevens al direct op locatie. Zijn het de correcte maten? Is het de juiste peil? Als het niet duidelijk is, gaan we nog een keer terug. Zo ronden we alles in één keer af.”

RPS-kademuren-duiker
Een beroepsduiker van Hercules maakt zich op voor een onderwaterinspectie.

Volgens de norm maar met een plus

Inspecteren volgens de normen voor funderingsonderzoek (F3O/KCAF) en conditiemeting (NEN 2767). Goed voor een standaard NEN-inspectie. Maar niet goed genoeg voor de gemeente Utrecht.

“Normaal gesproken voer je een NEN-inspectie uit waarbij je de gebreken vastlegt, fotografeert en een score geeft. Uit zo’n visuele inspectie weet je globaal wat de toestand van de kade is. Maar je kunt hier nog geen uitspraken doen over de oorzaak van de schades en het herstel ervan”, verklaart  Michiel de Vroome.

Hij vervolgt: “Als ik een foto maak van een metselwerk dat in slechte staat is, wil je weten hoe dat komt. Ligt dat aan de voegen? Of is er een verzakking door een falende fundering? Omdat de gemeente investeert in aanvullende onderzoeken, sluit je zaken uit of krijg je een bevestiging van vermoedens. Hiermee geef je gerichter advies voor de aanpak voor de langere termijn.”

RPS-e-zine-rov-utrecht-kademuren
Michiel de Vroome voert een laagdiktemeting uit van de conservering.

Tot op de bodem uitzoeken

Een voorbeeld waarbij men het naadje van de kous wil weten, is bij de inspectie van het leuningwerk op de Leidseweg. In verband met lokaal waargenomen zware corrosie voert Michiel er een intern kijkonderzoek uit, aangevuld met staaldiktemetingen. Dit zijn geen standaard onderzoeken voor leuningwerk geeft hij aan. Maar het verkrijgen van dit soort informatie is van belang voor het onderbouwd hersteladvies en uitspraak over de verwachte restlevensduur.

Michiel: “Conserveren van leuningwerk lijkt heel simpel. Even schuren en verven, maar als blijkt dat er chroom 6 of metalen in de bestaande coating zitten, krijg je onveilige situaties. Bovendien, als het coatingsysteem een zeer slechte hechting bezit, heeft verf eroverheen smeren überhaupt geen zin. Dat soort zaken wil je gewoon weten”, aldus de gecertificeerd NACE-inspecteur.

RPS-e-zine-rov-utrecht-kademuren
Michiel de Vroome bepaalt de hechtsterkte met ruitjesproef. Hij zet hiervoor een mesje met twee tandjes in twee richtingen loodrecht op elkaar. Het mesje wordt door de verf heen gedrukt. Zo onstaat een ruitjesvormig patroon. Daarna brengt hij een speciale tape aan die hij vervolgens lostrekt. Des te meer verf er loskomt en blijft plakken aan de tape, des te slechter is de hechtsterkte.

Nieuwe technieken ontmoeten historische waarde

Aan nieuwsgierige blikken geen gebrek als RPS met de ROV (onderwaterrobot) langs de Utrechtse kademuren in de binnenstad manoeuvreert. Deze paar innovatieve ogen verkennen alvast de situatie onder water. Zo kunnen de duikteams heel gericht ingezet worden op de plekken waar het écht nodig is. Niet alleen veilig, maar ook doelgericht en kostenefficiënt.

Even verderop legt een landmeter de gevels van de kademuren met 3D-laserscantechniek vast. De verkregen beelden vormen straks de input voor het uitvoeren van lintvoegmetingen om eventuele deformaties en verzakkingen te bepalen.

Voor het meten van de waterbodemprofielen biedt de Zeno uitkomst. Een handheld veldcomputer waarmee waterbodemspecialisten én kunstwerkinspecteurs het werk nog efficiënter en beter uitvoeren. “Het is een techniek die wordt gebruikt om coördinaten en hoogtes in te meten. Op de telefoon zijn alle locaties al netjes voorbereid. Je ziet ook ter plekke waar je bent op de kaart”, weet projectleider Michel de Vré.

RPS-e-zine-rov-utrecht-kademuren
Een voorkenning met de ROV (onderwaterrobot) bij een kademuur in de Utrechtse binnenstad

Dynamiek van multidisciplinair team

Van landmeters en geo-specialisten tot kunstwerkinspecteurs en duikteams. Er zijn meerdere disciplines betrokken bij dit project. Dat maakt het niet alleen dynamisch, maar ook veelomvattend. Volgens Djurre van der Burg biedt dat alle ruimte om diepte in te gaan en dat maakt het werk interessant en betekenisvol.

“Van het bekijken van archieftekeningen en het uitvoeren van inspecties tot aan aanvullende onderzoeken. Je verzorgt de rapportages en maakt een plan van aanpak voor de herstelwerkzaamheden. Er hangt veel vanaf wat je adviseert, omdat je weet dat de gemeente er echt iets meedoet. Daarmee voel je je ook sterk verantwoordelijk voor deze projecten.”

RPS-amsterdam-deformatiemetingen
De landmeters zijn niet alleen bij de Utrechtse maar ook bij de Amsterdamse kademuren betrokken

 

Bruggen en kademuren onder de loep
Kijkje in de keuken van de verschillende inspectietechnieken

 

RPS--utrecht-kademuren

Hoe gaat dat dan concreet in zijn werk? Het inspecteren van de bruggen en kademuren. We lopen in Utrecht een morgen mee met de de inspecteurs en krijgen een kijkje in de keuken van de verschillende inspectietechnieken die zij hanteren.

Onderzoek conservering leuningwerk

Hoe staat het met de conservering van het leuningwerk? Michiel voert met een digitale laagdiktemeter metingen uit op de buisprofiel van het leuningwerk. “Dit geeft informatie over laagdikte van de conservering op het leuningwerk.”

RPS-utrecht-kademuren
Een wanddiktemeting uitvoeren van het buisprofiel van het leuningwerk met een met een ultrasoon staaldiktemeter.

Daarnaast neemt Michiel verfmonsters van het leuningwerk om de eventuele aanwezigheid van giftige stoffen aan te tonen. “In onze eigen laboratoria testen we dat op chroom 6 en zware metalen.” Ook neemt hij monsters om het type verfsysteem te bepalen. “Dit is van belang voor het overschilderen. Niet elke verf is immers compatible met een ander systeem.

RPS-artikel-utrecht-kademuren
Onderzoek naar de kleur van de conservering op het leuningwerk. Die wordt bepaald op basis van de RAL- kleurenwaaier.

Meten waterbodemprofiel

Om inzicht te krijgen in de losse (organische slib) en vaste waterbodem meten de inspecteurs de waterbodem bij de te onderzoeken kades vlakdekkend in. Het peilen gebeurt vanuit een bemande peilboot met de Zeno. De bovenkant slib, dus de bovenkant zachte bodem, wordt vlakdekkend ingemeten met multibeam echolodingen. Bij het peilen van de harde vaste bodem wordt gebruikgemaakt van GPS-RTK (Real Time Kinematic – Global Positioning System).

Kunstwerkinspecteur Djurre van der Burg legt uit:  “Dit is een techniek die wordt gebruikt om nauwkeurig coördinaten en hoogtes in te meten. Op elke 10 meter langs de kade hebben we een profiel gemeten tot 5 meter uit de kade. Daarmee brengen we de ontgrondingen en fluctuaties van de kerende hoogte in kaart.”

Visuele inspectie betonnen damwandconstructie

Een van de plekken die aandacht verdient, is de betonnen damwandconstructie van de Leidsewegbeschoeiing. “We lokaliseren en bepalen hier de omvang van de grondlekkages in de betonnen damwandconstructie en komen met een herstelplan. Zowel visueel als met de inzet van duikteams”, vertelt projectleider Michel de Vré.

De betonnen damwanden vertonen allerlei gebreken omdat daar zand, het funderingsmateriaal wat aan de achterzijde ligt, uitspoelt tussen de planken en kieren door. ”Bij de Leidseweg is een heel drukke fietsverbinding richting het station en het Beatrixtheater. Er zijn in de afgelopen jaren al herstelwerkzaamheden uitgevoerd, maar je wilt de problemen definitief oplossen.”

Visuele inspectie metselwerk

Hoe staat het met het metselwerk van de binnenstedelijke kademuren? Om mogelijke verbanden met vervorming en stabiliteit te kunnen onderbouwen is een grondige inspectie vereist. Aandachtspunten zijn: scheuren (aantal, afmeting patroon), steensoort en de kwaliteit van de steen en voegen (kwalitatief hard, zacht, onsamenhangend).

RPS voert de inspecties boven water uit. Het duikteam van Hercules doet dit onder water, nadat er eerst een voorverkenning is gedaan met de ROV (onderwaterrobot) van RPS. Michel de Vré: “Al de informatie die zij letterlijk boven water halen, verwerken wij in inspectierapporten en op tekening. Voor alle gebreken die we constateren, stellen we een herstelplan op voor de kade.”

RPS-artikel-utrecht-kademuren
Kunstwerkinspecteur Djurre van der Burg voert een visuele inspectie uit.

3D-scannen

In de binnenstad zijn de landmeters van RPS bij de Oudegracht en de Kromme Nieuwegracht druk in de weer met het maken van een 3D-scan van het metselwerk.

Djurre van der Burg: “Dit doen we omdat er bepaalde tekeningen in het gemeentearchief niet voorhanden waren. Met 3D-laserscannen leggen we de omgeving vast in een digitale puntenwolk. Op basis daarvan kunnen we een driedimensionale aanzichten tekenen van de gevel en de kade en de lintvoegen inmeten.”

De inspecteur vervolgt: “Als er verloop is in de lintvoegen (doorgaande voegen in het metselwerk die normaliter horizontaal moeten lopen) breng je hiermee eventuele deformaties en verzakkingen in kaart.”

Voeghardheidsmeting

Op de kades zijn met een pendelhamer voeghardheidsmetingen uitgevoerd. “Afhankelijk van met welk type constructie je te maken hebt, zijn er verschillende risico’s voor het falen van een metselwerk. Je hebt hier met een kade te maken en dat is de hoogste risicoklasse. Daar hangt een bepaalde voeghardheid aan vast die je moet meten”, legt inspecteur Raymon van Hal uit.

De kade bij de Leidseweg is hiervoor bijvoorbeeld opgedeeld in 23 vakken, oftewel bouwdelen. “Op elk van die bouwdelen hebben we op twee plekken de voeghardheid met een meetreeks bepaald. Hier zijn CUR-normen voor.”

RPS-uitgelicht-utrecht-kademuren-pendelhamer
Inspecteur Raymon van Hal meet met een pendelhamer de voeghardheid.

Meer informatie

Wij zorgen niet alleen voor de inspectie van civiele kunstwerken. Ook adviseren we over passende herstelwerkzaamheden. Van constructieve gebreken tot gevaarlijke stoffen. Met een team van inspecteurs, constructeurs, geo-deskundigen, arbeidshygiënisten, landmeters en eigen laboratoria. Alles onder één dak. Overzichtelijk en inzichtelijk. Voor overheden, waterschappen, aannemers, adviesbureaus en projectontwikkelaars.  Interesse gewekt? Kijk voor meer informatie op de dienstenpagina van civiele kunstwerken.

 

Gerelateerd nieuws

25.03.21

Hoe staan de Amsterdamse kademuren er echt voor?

Dat de Amsterdamse kademuren en bruggen kwetsbaar zijn is al jarenlang een issue. Maar hoe staat de conditie van dit werelderfgoed er nu echt voor? Beleef in de video een uniek kijkje achter de schermen bij de wijze waarop BAM…

15.02.19

Historische kademuren onderwerp van zorg

Hoe staat het er binnen uw gemeente voor? Wie kent ze niet? De Amsterdamse bruggen en kademuren. Historisch erfgoed. Publiekstrekker bij uitstek. Maar ze baren de gemeente Amsterdam momenteel ook zorgen. Veel van deze assets zijn honderden jaren oud en…

24.10.19

Scherpe ogen in de Gooise Meren

Om te blijven verbeteren en verduurzamen inspecteert RPS voor de gemeente Gooise Meren ruim tachtig civiele kunstwerken. Hoe ver ga je bij het ontrafelen van de pijnpunten? We lopen een ochtend mee met  inspecteurs Raymon van Hal, Chris Vreeken en…

04.12.19

Hoe verwijder je chroom-6 van civiele kunstwerken?

Het verwijderen van de gevaarlijke stof chroom-6 van de Waalbrug is een stevige uitdaging. Rijkswaterstaat zoekt met hulp van de arbeidshygiënisten van RPS naar de meest veilige en doelgerichte methode. In dit artikel nemen we u mee naar deze dynamische speurtocht…

07.10.20

Werken aan rijksmonumentale boogbrug in Naarden

De rijksmonumentale boogbrug in de Oud Blaricummerweg in Naarden is niet meer berekend op het wegverkeer. Versterken van de brug is het devies. Maar hoe verenig je dit cultureel erfgoed, de verkeersveiligheid en ruimtelijke kwaliteit zo goed mogelijk met elkaar?…

11.02.19

RPS en Hercules voeren onderwaterinspecties uit voor gemeente Utrecht

Samenwerkingsovereenkomst van twee jaar De gemeente Utrecht heeft RPS en Hercules opdracht gegeven voor het uitvoeren van onderwaterinspecties voor de komende twee jaar. Het gaat om inspecties van stadsbinnengrachten, waaronder werven, wal- en kluismuren en brugfundaties. Het eerste jaar concentreren…

18.10.18

ROV brengt monumentale sluis en historische duiker in beeld

Kijkje achter de schermen in Gorinchem en Maassluis RPS voert op jaarbasis allerlei visuele onderwaterinspecties uit. Onlangs was het de beurt aan een monumentale sluis in Maassluis en een historische duiker in Gorinchem. Kijk met ons mee en ervaar zelf…