Hoe moeten we omgaan met de stikstofcrisis?

Voorzetten voor een doeltreffend vervolg

Ondanks de coronacrisis komt het kabinet binnenkort met een miljardenplan om de stikstofcrisis aan te pakken en de natuur te versterken. Hoe nu verder?  We zetten de feiten op een rij en geven voorzetten voor een doeltreffend vervolg.

Wat is stikstof?
Stikstof is reuk-, kleur- en smaakloos en vind je overal om je heen. De lucht die we inademen bestaat voor bijna tachtig procent uit stikstof. Stikstof is van zichzelf niet schadelijk voor mens en milieu. Maar er zijn vormen van stikstof in de lucht die bij opeenstapeling van grote hoeveelheden wel een schadelijk effect hebben op de natuur.

Uit verbrandingsprocessen door uitlaatgassen van auto’s, schepen en vliegtuigen komt stikstof vrij. Maar ook energiecentrales en de industrie stoten stikstofoxiden uit. En huishoudens, bijvoorbeeld door het gebruik van aardgas. Daarnaast heb je te maken met waterstofverbindingen, die ontstaan uit dierlijke mest, het zogenaamde ammoniak.

Wat doet stikstof met de natuur?
Planten hebben stikstof nodig om te groeien. Door de huidige hoge stikstofdepositie groeien sommige planten zo hard dat ze de meer kwetsbare planten verdringen. Vooral in blauwgraslanden en heidegebieden zie je hiervan de negatieve effecten. Algemene soorten zoals de braam, brandnetel en pijpenstrootje nemen de overhand, terwijl de bijzondere soorten sneuvelen. Vogels, reptielen, vlinders en insecten die van de planten leven, ondervinden negatieve effecten van de hoge stikstofdepositie en verdwijnen vervolgens ook. De biodiversiteit neemt af en leidt tot ziektes en plagen, zoals de eikenprocessierups.

Vormt stikstof een nieuw probleem voor de natuur?
Nee, want de stikstofbelasting op de natuur is al jaren erg hoog, ondanks maatregelen en investeringen voor vermindering van de uitstoot. Er zijn zoals eerder genoemd veel bronnen waar de stikstofuitstoot vandaan komt. Daar komt bij dat Nederland relatief klein is en natuurgebieden om de hoek liggen. In Nederland zijn zo’n 160 Natura 2000-gebieden beschermd. Hier heeft de stikstofcrisis, die ons land in de greep heeft, vooral impact op.

Waarom is de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) niet toereikend om de stikstofcrisis het hoofd te bieden?
Het systeem op basis van een uitgebreid rekenmodel is vier jaar geleden ingevoerd. Doel: de natuur beschermen en tegelijkertijd bedrijven de ruimte te geven om te groeien.
Echter, milieuclubs waren kritisch en vochten de op PAS gebaseerde vergunningen met succes aan. De Raad van State concludeerde in mei dat in de stikstofregeling te veel aannames zaten met onbewezen resultaten van stikstofreducerende maatregelen. De natuur wordt daardoor onvoldoende beschermd. De PAS mag sindsdien niet langer dienen als onderbouwing van een vergunningaanvraag.

Wat betekent dit concreet?
Dat vergunningen alleen worden verleend als bewezen is dat de natuur niet verder wordt aangetast. Maar er is nog geen passend alternatief voorhanden om dat te bepalen. De drempelwaarde van 0,05 mol stikstofdepositie/ha/jaar waarbij geen vergunning aangevraagd hoeft te worden, vervalt na het verdwijnen van de PAS. Dat betekent dat kleine toenames in stikstofgevoelige natuur niet langer vergunningsvrij zijn. Een gevolg die alle sectoren raakt waarbij stikstof vrijkomt.

Wat nu?
In Den Haag is een speciale commissie samengesteld onder leiding van oud-minister Johan Remkes. Deze club van deskundigen – tien man sterk – maakt overuren en zoekt naar een uitweg uit de crisis. Uiteindelijk moet er een landelijke regeling komen die wel aan alle eisen voldoet, maar dat gaat jaren duren. Overheden en bedrijfsleven zitten nu vooral verlegen om oplossingen voor de korte termijn en voor de komende jaren. Het verlagen van de maximum snelheid op snelwegen naar 100 kilometer per uur is de eerste stap naar maatregelen die direct effect sorteren. Al heeft de coronacrisis  daar nu uiteraard de grootste invloed op.

Dan zijn we er dus nog lang niet?
Van Staatsbosbeheer tot ontwikkelaars en van waterschappen tot agrariërs. Iedereen heeft andere belangen. Maar niemand weet wat de kaders zijn. Voor nu staat in ieder geval vast dat voor projecten een vergunning aangevraagd moet worden als er een toename van stikstofdepositie op de natuur is.

Hoe pak je dat concreet aan?
Elk project begint met de basisvraag: is de hoeveelheid stikstof die vrijkomt toelaatbaar?  Het rekeninstrument om de uitstoot van stikstof te bepalen heet Aerius. Uit het resultaat blijkt of er wel of geen vergunning vereist is. Is er een vergunning nodig, dan zou je nog kunnen kijken of je met aangepast materieel, zoals hybride kranen of een spreiding van de stikstofuitstoot over een langere periode, toch nog onder de norm kan blijven.

En bij een benodigde vergunning…?
Dan ga je over naar fase twee waarbij je onderbouwt waarom het project door moet gaan. Met andere woorden: Wat zijn de effecten op de habitatgevoeligheid binnen het gebied? En hoe compenseer je dan de stikstofuitstoot die boven de norm komt? Voor projecten die tot extra stikstofuitstoot leiden zijn er toch nog ontsnappingsmogelijkheden om een vergunning te krijgen.

Intern salderen
Je neemt extra maatregelen die ervoor zorgen dat de totale uitstoot op één locatie niet toeneemt.
Voorbeeld: een ontwikkelaar wil een nieuwe weg aanleggen, maar investeert ook in een hybride kraan, waardoor er geen toename van de stikstofuitstoot is.

Extern salderen
Je vermindert bij een ander project de stikstofuitstoot waarbij ‘stikstofruimte’ vrijkomt. Of je koopt een bedrijf in de directe omgeving op en sluit dat vervolgens. Per saldo heeft dat positieve impact op de stikstofuitstoot.

Laatste reddingsboei vormt de ADC-toets. Dan zijn er geen betere alternatieven voor het project (A). Er is een dwingende reden van groot openbaar en soms zelf nationaal belang (D). Denk aan het verhogen van een dijk bij dreigende overstroming. En er worden voldoende compenserende maatregelen getroffen (C). Bijvoorbeeld door het planten van bomen of het aanleggen van nieuwe natuur, waarbij duidelijk moet zijn dat die maatregelen effectief zijn. De eisen zijn zeer streng en de toets is tot nu toe nog zelden ingezet.

Steeds meer organisaties laten zich ondersteunen door adviesbureaus. Wat levert dat concreet op?
Een partij als RPS heeft kennis in huis om voor klanten te bepalen of er wel of geen vergunning nodig is. Er werken zowel ecologen als techneuten. Die kennis wordt gebundeld. Ben je bijvoorbeeld voor 1000 kuub grondverzet een dag, week of maand bezig? De technische adviseurs zijn in staat zelf de hoeveelheid benodigde brandstof te berekenen voor de Aerius-calculator.

De ecologen zijn weer goed ingevoerd in de praktijk. Wat zijn de effecten van elektrische voertuigen op de stikstofuitstoot? En welk effect heeft dit op de Kritische Depositie Waarde (KDW) voor een habitattype? Hoe kun je de stikstofuitstoot het beste over een langere tijd uitspreiden, zodat je onder de norm blijft? Laatstgenoemde is een methode die al eens succesvol is toegepast.

Meer informatie
RPS heeft diverse onderzoeken uitgevoerd waarbij de gevolgen van de stikstofdepositie zijn berekend, in beeld zijn gebracht en zijn beoordeeld. Elk project heeft te maken met specifieke bronnen, procedures en processen. Daarom voeren we voor elk project een op maat toegesneden onderzoek uit, inclusief een eerste ecologische beoordeling. Aangevuld met eventueel te nemen maatregelen die de negatieve effecten van uw project verminderen of wegnemen.

Meer weten? Neem contact op met senior ecologisch adviseur Sanne Tummers of bezoek onze uitgebreide dienstenpagina over natuur.